Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович - Страница 32

Па небе хмарка не вандруе,

I ўсе стварэннi занямеюць,

I патыхаць вятры не смеюць.

Ўсё цiха, мёртва, нерухома.

Сядзiць звяр'ё мiж буралома

I знака жыцця не пакажуць,

Вароны дзюба не развяжуць,

Ўсе нахахорацца, нi зыку

Ўладарства холаду вялiка.

I верабей з усёй раднёю

Не шкне, схаваўшысь пад страхою.

Адзiн мароз адно ўладае,

На ўсё ён рукi накладае,

Ўсё гне халоднаю нагою;

I лес пад сiняю смугою

Застыў, стаiць, як амярцвелы,

Башлык надзеўшы чысты, белы.

I толькi ён, мароз заўзяты,

Мароз занадта зухаваты,

Адзiн па лесе пахаджае,

Бо роўных ён сабе не мае.

Зазнаўся, ой, мароз, зазнаўся!

Ды дзень яшчэ не зачынаўся:

Пастой, мароз, пастой хвалiцца

Мо i цябе хто не збаiцца!

I толькi зоркi пабялелi,

У хаце дзверы зарыпелi,

Скрыпяць калодзежы, вароты,

Пайшла разгульвацца работа.

Iдуць па воду маладзiцы,

Як макаў цвет, гараць iх лiцы;

Бяжыць з кудзеляю дзяўчына,

За ёю хлопец-малайчына

Адкулься зараз увязаўся,

I смех i гоман там зачаўся.

Прыгрэбнiк глуха б'е дзвярамi,

Жанкi трушком iдуць з кашамi,

Лучыну iмi прыкрываюць

I жарам холад выганяюць.

А там мужчыны ўзварухнулiсь,

Ў гумно па сена пацягнулiсь,

Ды толькi - звычай такi маюць

Мароз пахваляць i палаюць,

А падхадзiўшысь каля дому,

Бяруць сякеру, санi, бому

I едуць ў лес вазiць калоды

Ляжаць на печы няма моды.

I хоць мароз крапiць пякучы,

Да ног даходзiць скрозь анучы

I снегам вочы зашывае,

Мужык жыве i не шманае;

З саней саскочыць, хлысне пугай

Каня i вылае "дзяругай",

Бяжыць, аб плечы б'е рукамi,

Яшчэ й прытупвае нагамi,

I так блазнее, так дурэе,

Аж покi лоб не замакрэе.

Ўжо Костусь двойчы неўзаметкi

Саскокваў з печы на разведкi,

У вокны доўга прыглядаўся,

Ў малюнкi так ён углыбляўся,

Што ў iншы свет перабiраўся.

На шыбе ўсё: снапкi ржаныя,

Чароты хвацкiя, буйныя,

I розных красак, траў нямала.

У душу летам патыхала,

А з iм i вобразы другiя

Ўставалi, сэрцу дарагiя.

Вось тут лясок, вось крыж пахiлы,

Як вартаўнiк чыёй магiлы,

На цiхай горцы пахiлiўся,

Бы аб пакойнiку малiўся;

Там нiбы рэчачка цiкава

Звiлася ў вербах кучаравых...

Ўсё так павабна, так прыгожа

I так на праўду ўсё пахожа,

Што хлопец сам не памятае,

Дзе ён i што ён разглядае.

- Не стой ты, хлопец, пры аконцы:

З акна, як з зяўры, дзьме бясконца!

Зноў будзеш кашляць, - кажа мацi.

А хлопцу ўжо абрыдла ў хаце,

Нiяк блазноце не сядзiцца,

На рэчцы хоча апынiцца.

А тут яшчэ, як на спакусу,

Чуць дзядзька з хаты паказаўся,

Мароз ужо прымайстраваўся

I белым пухам сеў на вусу.

I хто з двара ў дом нi прыходзiць,

Пра холад гутарку заводзiць:

- Ну ж i мароз - аж нос зрывае!

А як на ўсходзе чырвань грае!

Слупы такiя паўставалi,

Пажарам страшным загулялi!

Такiя з'явы ў божым свеце!

Ну, як тут вытрываць, скажэце?

Кастусь у запечку стхарыўся,

Абуцца ў лапцi прымудрыўся,

А ў лапцях вушкi скураныя

Былi ўжо досыць пажылыя;

Цiшком сабраўся, апрануўся

Ды ў лес з сякеркаю кульнуўся.

А лес, як добры той знаёмы,

Стаiць збялелы, нерухомы

Абапал рэчачкi сцяною,

Над ёю сплёўшыся страхою,

Далёка кiнуўшы галiнкi;

А маладзенькiя ялiнкi

Пад белым пухам чуць заметны;

Яны так мiлы, так прыветны,

Бы тыя красачкi-дзяўчаткi,

Надзеўшы гожыя апраткi.

Затое ж хвоечкi малыя

Стаяць, як сiраты якiя,

Ад снегу выгнуўшысь дугою,

На дол прыпаўшы галавою.

"Пагнуў вас снег, мае хваiнкi!

Эх вы, гаротныя нацiнкi!"

Над iмi Костусь разважае,

I жаласць хлопца пашыбае.

I ён да хвоек падбягае,

Сняжок з iх цiха атрасае

I хвойкi зразу ажываюць,

Ўгару макушы падымаюць,

Спярша павольна, бы баяцца,

А потым пойдуць разгiнацца.

А хлопчык рады i смяецца,

Стаiць з мiнуту, не схiснецца,

Аддаўшысь нейкiм думкам-марам,

Аж б'ецца сэрца яго жарам.

Але пара, пара за дзела!

I ён да хвоек падбягае,

Замерла рэчка мiж лясамi,

Бярозы голымi сукамi

Сплялiся з вольхамi над ёю;

Ялiны цёмнай чарадою

Навiслi густа салашамi.

А вось старая дзеравяка

Упала ў рэчку, небарака:

Вiдаць, што бура палажыла

I мост жывы з яе зрабiла.

А лёд, бы мур сцямна-зялёны,

Чуць пасярэдзiне падняты,

Ляжыць, цяжэрны i зацяты,

Вартуе ходы ўсе i гоны,

Каб i стрыжэньчык не прабiўся.

I вось тут Костусь прыпынiўся,

На лёд глядзiць, штось разважае

I ў ход тапорык свой пускае.

Лядок закашляў, заiскрыўся,

На срэбра-друзачкi пабiўся;

Ляцяць крупiнкi ледзяныя,

Бы ўлетку пырскi дажджавыя,

I чуць апошнi лёд зламаўся,

З зямлi клубок вады падняўся

I з шумам коцiць паўзверх лёду,

Пачуўшы волечку-свабоду,

Ўсё большы, большы круг займае..

Але што гэта так спявае?

Адкуль тут музыка нясецца?

Чыя тут песня ў душу льецца?

Такога спеву-сугалосся,

Што тут над рэчкаю панёсся,

Нiхто не зложыць, не зайграе.

Цi гэта казку лес складае?

Цi даль ачнулася нямая

I немасць песняй парушыла,

Што спакон векаў утварыла?

Цi то нябёсы адамкнулiсь

I цiха-цiха адгукнулiсь

Зямлi, ўсяму яе стварэнню?

Цi то вясна йдзе ў аддаленнi?

Вось звоны звоняць цiха, гожа,

Спявае жаваранка божа,

А ёй утораць пташак хоры

На безгранiчнай дзесь прасторы,

Мiж мора гэтых зыкаў дзiўных

Нясецца ў хвалях пералiўных

Здалёку песня салаўiна...

Расце, гарыць душа дзяцiна

I ўсё на свеце забывае

I шчасце, радасць спажывае.

I хоць дазнаўся ён прычыны,

Адкуль той звон i спеў птушыны,

Але як стане прыслухацца,

Пачне сапраўды сумнявацца,

Што гэта iней так з вадою

Вядзе размову тут зiмою.

Дык вось чым рэчка хлопцу мiла,

Чым так яго прываражыла!

XX. КАЛЯДЫ

Прыйшлi пiлiпаўкi, Мiкола,

Дзянькi праходзяць больш вясёла,

Бо хоць зiма i крэпiць дужа,

I хоць бушуе яе сцюжа,

Бы тое дзiкае iгрышча,

I вецер жудасна засвiшча,

Як на дудзе цi на кларнеце

На нейкiм злыдневым банкеце,

Ды ўсё ж святлеюць даляў вочкi

I iх бялюткiя сарочкi.

Ёсць хараство i ў гэтых зiмах