Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович - Страница 31

Напагатове кол трымае.

За дзядзькам Костусь прэ без духу.

- Дзяржы тхара, дзяржы псяюху!

А тхорык бедны ў куст зашыўся,

Няма ратунку, ашчарыўся,

На Таксу сам ён нападае

I чмыс яе грызе, кусае,

Пiшчыць, дзярэцца, смрод пускае,

Але нiшто не памагае:

Таўкуць калом яго, рыдлёўкай,

За шкурку плацiць тхор галоўкай.

- Вось гэта, Костусь брат, удача!

I дзядзька рады, чуць не скача

I гладзiць Таксачку па вушку,

Яе ён лашчыць, як дачушку;

Яна ж за гэта ласкi слова

На смерць, на ўсё пайсцi гатова:

Вачамi ў вочы так i зорыць,

Вiхлястым хвосцiкам гаворыць.

Хоць дзядзька наш не паляўнiчы,

Ды меў ахвоту i да дзiчы.

I часам, праўда, вельмi рэдка

Я сам у гэтым буду сведка

У лес надумае пайсцi,

Зайцоў крыху там патрасцi

Зайцоў жа там было багата.

Вось у нядзельку раз цi ў свята

Антось рыхтуе паляванне.

Дае ён хлопцам прыказанне,

Хоць тыя самi без прыказу

Ахвотна годзяцца адразу,

А наш дарэктар асаблiва.

У лес збiраюцца шумлiва.

- Эх, шкода, брат: няма клякотак!

Ну, хоць бы з парачку трашчотак!

Гаворыць дзядзька. - Ну, нiчога,

I так мы зробiм шуму многа

I ўсiм зайцам задамо страху!

Дае дарэктару ён бляху.

- Званi ў яе, бi, чым папала,

Абы мацней яна гучала

На ўсю Свяржэнскую граду!

Алесю даў скавараду,

Перагарэлую, старую,

Ды незвычайна галасную.

- Бяры напiльнiк з рукаяткай,

Бубнi ў яе наском i пяткай;

А Кастусю я дам званок,

А ты, бальшун, трубi ў ражок,

Такое справiм мы iгрышча,

Што лес застогне i засвiшча,

Ну, нежывы - i той ачнецца,

Калi аблава ў нас пачнецца!

Iдуць у лес. Антось зарання

Размеркаваў усё дазвання:

Адкуль, якую зоймуць лаву,

I як вясцi самую справу,

Куды i як зайцоў зганяць,

I дзе ён будзе сам стаяць.

Антось пазiцыю займае,

Шчаслiвых вынiкаў чакае,

Калi зайцоў пужнуць няждана,

I трохi чуе ў сабе пана.

Прачнуўся лес ад бразгатання,

Ад таго шуму палявання:

I крык, i лямант захаплення,

Гудзе лес зверху да карэння.

Дарэктар рвецца на кавалкi.

Зламаў на блясе ўжо дзве палкi,

Дзярэцца нема, лямантуе,

Такi там гвалт - хай Бог ратуе!

За пень ён лапцем зачапiўся

I змоўк тады, як павалiўся.

Алесь грымiць скаварадою

I пацяшаецца гудою,

На ёй вызвоньвае ён штучкi,

Але напiльнiк выпаў з ручкi,

Зляцеў у снег - i будзь здароў...

Нiдзе не бачылi зайцоў,

I дзядзьку стрэлiць не прыйшлося,

Але пачулi ад Антося:

- Забiлi зайца, не забiлi,

Але ж, брат, гуку нарабiлi.

XIX. НА РЭЧЦЫ

Нiхто з дамашнiх не згадае,

Чым рэчка Костуся зваймае,

Якая iх звязала сiла

I чым яна так хлопцу мiла.

Бывала, толькi чуць разднее,

Чуць трошкi ў лесе пасвятлее,

Глядзiш - на рэчку ён шыбуе

I лёд сякеркаю мацуе,

То падбяжыць i скаўзанецца,

I сам сабе ён засмяецца;

То спынiць крок, замрэ, застыне

Такая радасць тут хлапчыне!

Лядок закохкае, угнецца

I вось-вось зломiцца, здаецца,

Але нястрашны i знаёмы

Для хлопца гэтыя надломы,

Палоскi-стрэлы гаваркiя,

I моцны скрэпы ледзяныя.

Марозiк крэпiць, лёд таўшчэе,

I рэчка вольная нямее,

Да дна вадзiца вымярзае

I ходу, бедная, не мае,

I цесна там ёй, i нямiла

Яе халодная магiла;

Але дарма: жывую сiлу

Не запраторыш ты ў магiлу,

Мароз бязжаласны i люты!

Хоць ты звязаў i крэпка путы,

Скаваў i рэчкi i азёры

I ўсё зацiснуў пад запоры,

Разлёгшысь лёдам i снягамi

Над чыстым полем i лугамi,

Ды ты жыцця, брат, не здалееш,

Як ты нi дурыш, нi шалееш.

Глядзi - скрозь ковы ледзяныя

Сачацца кропелькi жывыя,

Дарогу новую шукаюць

I лёд вадою залiваюць.

I праўда: рэчачка-крынiчка,

Хаця i мелка, невялiчка,

Але такую сiлу мае,

Што лёд угору падымае

I ломiць глызу, як нацiну.

- Гэ, брэшаш ты, мароз, не згiну

Я пад карою ледзяною,

Пабарукаемся з табою!

Як бы гаворыць смела, гулка

Марозу бойкая рачулка.

I мiж марозам i вадою

На гэтай рэчачцы зiмою

Такiя справы вынiкаюць,

Што надта Костуся займаюць.

Калi на рэчку ён нi прыйдзе,

Глядзiць - штось новае там выйдзе:

То лёд, уздуўшыся гарбамi,

Бубнiць, як бубен, пад нагамi,

То ападзе нанiз, угнецца,

На дно пластамi пакладзецца,

А па кустах, на абалонi,

Цiскi парваўшы i супонi,

Вада шырока разальецца,

I снег на кашу пабярэцца,

I як нi гне мароз, нi гладзiць,

Але нiчога не парадзiць,

I чуць ён толькi аслабее,

Чуць-чуць адлiжкаю павее,

Глядзiш - вадзiца лёд злiзала,

Ў раўку пясочак паказала,

I хвалькi жвавыя за хваляй,

Як i нябыта, бягуць далей,

Пакуль мароз не засярдуе

I сiлу зноў ён не пачуе,

Каб закаваць раўчук праворны

За розум надта непакорны.

I вось надарыцца часамi

Мароз над ўсiмi маразамi;

Iдзе сярдзiта, пагражае,

Па даху гонтамi страляе;

У завiтушках дым бялявы

Нясе, як воблак кучаравы,

I потым з iм набок рванецца,

Бы пiсар-вухар расчаркнецца.

А як вакенцы размалюе

I розных дзiваў там намосцiць,

Яму аматар пазайздросцiць,

I прад марозам ён спасуе.

Мароз - штукар i жарты любiць,

Не раз, штукуючы, загубiць

Таго, хто ў рукi пападзецца,

Яшчэ над бедным насмяецца:

"Прыляж, бядача, ты з дарогi

Няблiзкi хатнiя парогi,

Мароз дарожным падпявае,

Лажысь - пасцелька пухавая

I ўся агоньчыкамi ззяе!

Заснi, сагрэйся, мой пахiлы,

Пакуль табе прыбудуць сiлы,

А я салодкi сон навею

I гожай казкаю сагрэю".

I хто паддасца нагаворам,

Засне навекi пад прасторам

Халодных зор, снягоў глыбокiх,

Сярод дарожак адзiнокiх.

Мароз - мастак i, пыхту поўны,

Узносiць слуп на неба роўны,

Высокi, вогненны, крывавы!

Той слуп - i страшны i цiкавы

Гарыць злавесна, ўвесь чырвоны.

Мароз на небе ставiць троны,

Вянцы на месяц ускладае,

Па снезе зоркi рассыпае,

I так прыгожа, так старанна

Бярозе белай тчэ убранне,

Бы той дзяўчыне пад вянчанне.

I як з-за лесу сонца ўстане

I на бярозу тую гляне,

Засвецяць ў iнеi праменнi,

Як найдарожшыя каменнi.

Мароз - паважны. Як вяльможа,

Знасiць свавольнiцтва не можа,

I на той час, як ён пануе,