Новая зямля (на белорусском языке) - Колас Якуб Михайлович - Страница 15

- Ты нездаволены, як бачу;

Але пастой, Мiхал, даслухай,

Тады ты ўжо глуздом парухай:

Пан прыказаў яшчэ васпану,

Злавiўшы рыбы, каб тады жа

Сам васпан вёз i да Нясвiжа

Таму другому калашману,

Што падпiраюць князеў замак,

Для цешчаў iх i розных мамак.

- Наказ нiчога для пачатку!

Што ж далей будзе, пане-братку?

Э-гэ-гэ-гэ! не мець спакою!

Мiхал затрос тут галавою.

Ой, дасца гэта служба ў знакi!

На карк уссядзе д'ябал ўсякi.

Хiба ён лiтасць, сэрца мае?

Ўжо двух у службу запрагае:

Адзiн на рыбу - той ў адборку...

Няма на iх, вужак, паморку,

Вось на такiх чартоў лазатых,

На гэтых джынджыкаў праклятых!

Быў чалавек, што можна б ладзiць,

Дык вось няма - памёр! Не вадзiць

На добрых нам паноў нiколi.

А вось такi "Рак", лiха долi,

Не будзе мець табе i зносу.

Так, брат: для нашага ён лёсу!

I ёсць жа прыказка такая:

"Клянi ты пана - пан сычае!"

Мiхал хадзiў i бунтаваўся

I на ляснiчага злаваўся.

- Iдзе работа, сеяць трэба,

Ляжыць няўзораная глеба,

А ты й каня бяры ў прыдачу...

Сказаць-то лёгка - даў задачу!..

Ото бяда! ото галеча!

А меў бы кут свой, чалавеча,

Цi ж бы служыў? цярпеў бы здраду?

Даўно б у морду плюнуў гаду!

Пайшоў ты к лiху! правалiся!

Сам гэтым хлебам падавiся!

- Вось тут-та, брат, i гора тое

I гэта лiха насланое,

Што нам няма дзе зачапiцца,

I мусiм з гэтым мы згадзiцца,

Пад дудку панскую скакаць

I iх загады выпаўняць.

Цябе ж дзяруць, як тую лiпку!

Марцiн з кiшэнi вынуў пiпку,

Цыбук заядла прадзiмае

I пiпку пальцам набiвае.

- Цьфу! лае, бэсцiць з-за нiчога!

А мух, брат, мух у носе многа!

I так нясецца ён, васпане,

Тычына шапкi не дастане!

Не пазiрае табе ў вочы,

Глядзiць, бы воўк той, заўжды скрыва

I заўжды злосны ён надзiва,

I заўжды лаяцца ахвочы...

Ды чорт яго бяры, Мiхале!

Што зробiш гэтакай завале?

Ось будзем жыць сяк-так памалу,

Цi гэта ў першы раз Мiхалу

Такiя справы мець з панамi?

Няхай яны лепш здохнуць самi,

Чым мець праз iх яшчэ згрызоты.

Хiба ж, Мiхале, мы сiроты?

I пан, калi нам пашанцуе,

Пад нашу дудку затанцуе:

Няпраўда - згiне племя злое!

- Калi ж та будзе свята тое?

Хiба як возьме нас магiла?

Не наша, браце, а iх сiла!..

Адно, брат, тут: старацца трэба

Прыдбаць сваю скарынку хлеба,

Бо людзi кажуць: "Хлеб служачы

Не надта добры хлеб - сабачы!"

I не сабака страшан воўку,

Калi прыйшлося сказаць к слоўку,

Мой пане-браце, мой Марцяга,

А непрыемна яго звяга!

Яшчэ крыху паразважалi

I трохi злосць сваю сагналi.

Марцiн пайшоў, але для пана

Было яшчэ крыху дадана

Не вельмi добрых пажаданняў,

I пацер розных, i лiтанняў.

Але дабра, палёгкi, толку

Не прыбыло з таго й на голку.

Спакою тут Мiхал не знае,

Як бы на колы вада тая,

Мiхал iдзе ды йдзе ў абходы,

I не ухiлiшся ад шкоды:

То дуб ссякуць, бярозу зваляць,

А там i лес табе падпаляць

Або патравяць сенажацi,

Пажнуць траву на корм цяляцi.

Народ жадзён, бо жыве ў сцiску,

Гатоў у вочы сыпнуць прыску,

Зрабiць зумыслу дзеля здзеку,

Не, не ўнаровiш чалавеку!

I свой жа брат цябе кусае,

Бо кожны выслужыцца хоча:

Адно гаворыць табе ў вочы,

Але другое ў мыслях мае

I ўжо здарэння не мiнае

На чым хоць-небудзь зло спагнаць,

Як мае быць цябе даняць.

А там надыдзе тое лета,

Глядзi, каб ягад без бiлета

У лесе бабы не збiралi

I на грыбы каб бiлет бралi.

Так вось заўсёды свет зачынен,

I сам жа ты яшчэ павiнен

Падатак пану свой даваць

Грыбоў i ягад назбiраць.

А пан табе не спагадае,

Сваю работу загадае:

То пастуха згадзi, служанку,

Да ночы бiся спазаранку.

А там надыдзе касавiца

Ўставай, чуць гляне заранiца,

Iдзi, касцоў наймай i жней

Нi ў чым адмовiцца не смей!

Рабi ўсё борзда, гладка, чыста.

Але пагода наравiста,

I ў часе самае работы

У небе ўсходзяцца грымоты,

I невады за невадамi

Працягнуць хмары над грудамi,

Спусцiўшы пасмачкi-палосы,

Зальюць i копы i пракосы.

I за той жарт Iльi-прарока

Не будзе мець на цябе вока.

Служы, працуй на пана-ката,

А сам не ўправiшся, дык брата

Бяры ты з дому на падмогу,

Няхай з табою нага ў ногу

Iдзе па службе, памагае,

А не то, й сына прыпрагае.

Цi ж гэта лад? цi ж то парадак?

Згрызот нямала, многа звадак.

I як нi бiся, нi старайся,

Хоць на кавалкi разрывайся,

Прычэпку знойдзе i аблае,

Яшчэ й пад носам накiвае.

А ты цярпi, маўчы зацята

I слухай споведзь пана-ката.

I крыўда ў тым, мае вы людзi:

I хто ж то волю даў паскудзе?

Нашто зямля iх, катаў, носiць?

Ой, хто ж ад iх не загалосiць?

А дзе на iх шукаць управы,

Бо суд "праўдзiвы", суд "ласкавы"

Паноў за здзекi не карае?

I хто цябе тут падтрымае?

Каму паскардзiцца i дзе?

Хто гэту крыўду адвядзе

I трохi згладзiць перашкоды?

I мiж сабою няма згоды:

Адны другiх бы тут паелi

Або ўтапiлi б, каб прымелi.

Адзiн другога не пакрые,

Глядзяць, як ворагi лiхiя,

Гатовы лiха прыкупiць,

Каб спатайку цябе ўкусiць.

А пан з таго i карыстае

I па чарзе ўсiх пералае.

- Ну ж i "Рачок"! ото ж уз'еўся!

Чаго на нас ён так насеўся?

Казаў часамi дзядзька дома.

I як служыць тут - невядома.

Ото ж зараза ўжо прыўдасца!

Нашто на свеце гэта трасца?

Служы яму ты ўсёй сям'ёю,

А сам ты хоць жабруй зiмою.

Сказаць, ну, меў бы ты пасаду,

Дык чорт бы з iм, цярпеў бы гаду,

Але што тут? асот, галота,

Шэсць дзесяцiн - чаго? балота!

Другiя маюць па валоках,

Як Лiхтаровiч у Затоках.

I што ж? адзiн ён службу мае,

Нiхто туды не зазiрае,

Нiхто там свету не завяжа

I нават носа не пакажа.

А ты круцiся, хвост авечы,

Канца няма той талачэчы,

Ну, проста служба гэта гадзiць,

I кожны нос тут свой усадзiць.

- Вядома, хто дальш ад кватэры,

Таму менш стукаюць у дзверы,

Да iх дайсцi не так-то скора,

I там жывуць сабе без гора,

Гаворыць з зайздрасцю i мацi,

А тут, як дзе на воўчай гацi,

Як на пярэсмыках якiх,

Цябе трывожаць кожны мiг.

Але ж i самi вiнаваты,

Калi так коцiцеся з хаты,