Чорны замак Альшанскі - Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч - Страница 25

• Предыдущая
• 25/84
• Следующая

— Гм. Добра, хаця дакументы ёсць, — на маё здзіўленне, ён узяў іх і ўважліва разгледзеў. — А то за апошні час чагосьці дужа многія зацікавіліся гэтым няшчасным замкам… якога, магчыма, скора зусім не будзе.

— Чаму?

— Даб'юць людзі, калі не дабіў час.

— А што?

— Збіраюцца бурыць кавалак мура. Будуць рабіць двор для быдла.

— Гм. Нават калі двор для быдла, — Жыховіч няўхвальна пакасіўся на мяне, але ўбачыў, што я ўсміхаюся, — то што, брамы няма?

— Ёсьць. Вузкая. А на выпадак пажару, прабачце, правілы пажарнай бяспекі прадугледжваюць два ўваходы. А касцёл глянуць не хочаце?

— За тым і прыйшоў.

Зайшлі. Ксёндз прысагнуў калена. Я, вядома, не.

Продкі не кленчылі. Проста заходзілі, думалі, колькі ім трэба, і зноў выходзілі да жыцця.

Вялізная пячора касцёла была тое, што завецца «змрок, напоены святлом». У нефах паўцемра. Пад скляпеннямі, на алтарнай частцы, на калонах — радаснае і ўзнёслае святло. На роспісах, разьбленні, шматлікіх фігурах.

Не маю тут змогі апісаць усё багацце старажытных абразоў. Некаторыя з XІV стагоддзя. Не магу апісаць і запісаў, якія зіхацелі цёмнай і светлай барвай, жоўтым і глыбока-сінім. Нельга апісаць і цудоўнай, старой дыспрапорцыі фігур алтара. Пра гэта нельга.

Калі мы ўлезлі да аргана, які матава свяціўся чорным, залатым, крыху ржавым і прыглушанай зеленню, ксёндз раптам сказаў мне:

— Гэта яшчэ што? А вось калі з карніза глядзець — галава закружыцца ад прыгажосці.

Карніз апаясваў знутры, з трох бакоў, увесь храм, вісеў на вышыні метраў васемнаццаці, меў лёгкі схіл уніз і шырыню сантыметраў семдзесят.

— Хадзем, — і Леанард Жыховіч лёгка пералез цераз балюстраду хораў, пайшоў, як па дарозе, па гэтым кашмары.

— Не дрэйф! — сказаў я сабе і літаральна адарваў руку ад балюстрады. А пасля ўжо было ўсё адно. Я глянуў уніз, убачыў фігуркі людзей, з мезены палец, і фотаапарат адчувальна пацягнуў мяне ўніз. Ксёндз ішоў наперадзе і даваў талковыя, выразныя і ўразумляльныя тлумачэнні. Ён, здавалася, зусім не думаў, што іншы можа ісці па гэтым мосце ў пекла зусім не як па дарозе:

— Бачыце, волхвы! Які каларыт!… А маці божая — гэта ж цуд! Якая прыгажосць! Галава кружыцца!

У мяне сапраўды кружылася галава ад «гэт-кай прыгажосці»! Я стараўся толькі ліхаманкава не чапляцца за мур, ды гэта і не ўдалося б, бо ён плаўна пераходзіў у паўкола скляпення.

Калі я ўрэшце вылез зноў на хоры і зірнуў на маленькіх, бы ў перакулены бінокль, людзей унізе, я адчуў, што яшчэ хвіліна і я стану мокры, як мыш.

— Ну як? — трыумфальна спытаў Жыховіч.

— Цудоўна! — сказаў я. — Wunderbar. І часта гэта вы так «развлекаетесь»?

— А што? — нявінна сказаў ён. — Голуб часам заляціць, б'ецца — нельга ж, каб разбілася божая істота. Ідзеш адчыняць акно.

— Нельга, каб разбілася божая істота, гэта верна, — сказаў я, глянуўшы ўніз.

Калі спусціліся ўніз, у сонечную паўцемру, мяне ўсё яшчэ нібы пагойдвала. Калісьці, падлеткам, я зусім не баяўся вышыні, мог сядзець на даху пяціпавярховага дома, звесіўшы ўніз ногі. Але «да яснай халеры», як кажуць палякі, ногі ў трыццацівасьмігадовага зусім не такія, як у васемнаццацігадовага.

— Што вас яшчэ цікавіць? — спытаў ксёндз.

— Вітаўт Хвёдаравіч Альшанскі.

— Той?

— Той. Што то быў за чалавек?

— Слуп веры. Шмат што для яе зрабіў. У прыватнасці, гэты касцёл.

— Словам…

— Словам, ледзь не блажэнны.

— Beatus?

— Beatus.

— А што то за легенда пра ягоную жонку?

— А, і вы чулі? Змова Валюжыніча і ўцёкі?

— Легенда шырокавядомая.

— Што ж, няўдзячная жанчына. Як многія з іх. Нездарма яе біскуп Геранім з Кладна папракаў. Уцяклі, скарб пабраўшы. Суддзя Станкевіч (а вы ведаеце, тады суддзя почасту быў і следчы), сярэдневяковы беларускі Холмс (а ён быў чалавек для тых часоў гуманны, катаванні, рэч тады звычайную, прымяніў толькі два разы ў жыцці), пагоню спыніў, а тады і сам магнат пакаяўся, што быў у гневе.

— Але ж казалі…

— І ён і людзі на Евангеллі кляліся, што ўцекачы жывыя… Шкада, скончыўся род. І апошні з іх павёў сябе не найлепшым чынам. Удавец, дзеці памерлі — яму б пра бога думаць. А ён…

— Што ён…

— Зблытаўся з немцамі, — коратка кінуў ксёндз.

— Як?

— Ну не з гестапа. Тут шэфам Кладзенскай акругі гестапа быў такі… а, ну яго. Дык Альшанскі звязаўся з імі толькі пад самы канец. А тут камрадамі яго былі камендант Альшан, граф Адальберт фон Вартэнбург, ды з айнзацштаба Франц Керн. І гэта горш, чым з гестапа.

— Так, у поўным сэнсе горш.

— Чаму згадзіліся з маёй думкай?

— Гэта ведамства Розенберга. Рабунак каштоўнасцей. Набыткаў людскога генія за стагоддзі.

— Так. І ўжо чаго яны ў Кладзенскай акрузе ні нарабавалі! Толькі вось Альшанскі цэлы быў. Аж пакуль у траўні сорак чацвёртага не пачала гуляць па загаду Гімлера «kommenda 1005», заціранне слядоў злачынства, «акцыі санітарныя».

— І што тады?

— Тады палац Альшанскага разам са скарбамі згарэў. А сам ён прыбраўся з немцамі. Па чутках, неўзабаве памёр… Ну гэта ён адзін такі быў… А нагробак таго Альшанскага — вось ён.

На высокім, метры ў два вышынёю, ложы з дужа-дужа рэдкага зялёнага мармуру ляжаў у паставе спячага чалавек у латах. Меч ляжаў пры баку, шалом адкаціўся набок. Магутная пастава, шырачэзныя грудзі, доўгія зграбныя ногі. Твар мужны, бровы нахмураныя, рот цвёрда сціснуты, але нейкая такая складка ў гэтых вуснах, што не хацеў бы я з ім звязвацца пры жыцці, і добра, што гэта мне не пагражае. Рассыпаліся буйныя валасы.

І кагосьці мне нагадвае гэтая статуя. З тых, каго бачыў у жыцці. Крыштафовіча, які выратаваў мяне тады пад Альберцінам? Не, у таго твар быў мякчэйшы. Кагосьці з артыстаў? Габена? Не, у гэтага аблічча не такое простае, хаця такое ж суровае. Жана Марэ? Падобна. Або кагосьці з гістарычных асоб? Медычы? Калеоне? А, усе надгроб'і досыць падобныя адно на адно. Як большасць сярэдневяковых статуй. Нягледзячы на некаторыя індывідуальныя рысы. Бо заказчык або нашчадкі хацелі бачыць у творы, у сваім партрэце нешта, акрэсленае самой эпохай.

Мы выйшлі, я зірнуў на касцельную галерэю. Якраз у гэты момант пачаў мякка біць «дзыгар».

— У вайну стаяў, — сказаў ксёндз. — Але я, прыйшоўшы сюды, вырашыў адрапараваць. А рапараваў наш арганіст. Механік хоць куды. І нават каляндар працуе. Ну, пра сёе-тое не здагадаўся. Механізмы ж зусім не тыя. Месячны каляндар хлусіць, невядома якія там валікі-малаточкі і чамусьці ўвагнутыя люстэркі. Тут і Галілей не разабраўся б.

— Я, на жаль, таксама. Прафан. Ну і як арганіст?

— Выключны. Рэдкасць гэта — здабыць добрага арганіста. Толькі…

— Што?

— Часам гарэзнічае. Узяў аднойчы і сярод імшы «Лявоніху» разануў… Ну, а дзе іншага ўзяць?

— Н-на, вясёлы ў вас касцёл.

— Бываюць весялейшыя, — ён гукнуў касцельнага і аддаў нейкія распараджэнні.

Мы падышлі да чырвонай «Явы». Ксёндз спрытна адкінуў падножку.

— Ваша?

— Так, — ён убачыў маё здзіўленне. — Вось і адзін мой цывільны… гм… здзівіўся і паўшчуваў. «Што ж гэта вы так свой аўтарытэт падрываеце? Ксёндз. Ну, чаму матацыкл?» А я яму: «Таму, што грошай на машыну не хапае».

— Дзе тут замак?

— А унь, цераз роў. Я не пайду з вамі. Брыдка часам глядзець.

Матацыкл затрашчаў і вокамгненна знік з маіх вачэй. Я пакруціў галавою і пайшоў у бок замка.

Зелянела трава. Мяккія, ужо жывыя, удзячныя вясне дрэвы рыхтаваліся да вялікай сваёй штогадовай справы: прабіць пупышкі, выпусціць лістоту, даць свету і людзям зелень, прыгажосць, кісларод, літасціва прыбраць з паветра тое, што надыхалі людзі са сваімі заводамі, а пасля пажаўцець ад гэтага і ад блізкага подыху зімы і, нічога не патрабуючы ўзамен, пакорліва, ціха і рахмана апасці долу. Але да гэтага яшчэ далёка, але якія радасныя ў прадчуванні гэтай працы былі дрэвы старажытнага, запушчанага, парадзелага дрэвамі і пагусцелага хмызамі парку, які даўно стаў падобны на лістоўны лес з ліпамі, таполямі, пагрозна ўзнесенымі патрыярхамі-дубамі і з падлескам ляшчыны, крушыны, глогу, парэчкі, перавітым ліянамі хмелю і калючым ажыннікам.

• Предыдущая
• 25/84
• Следующая